Vraag en antwoord over Verkiezingen Provinciale Staten en waterschappen 2023

Op woensdag 15 maart 2023 zijn de verkiezingen voor de Provinciale Staten en de waterschappen.

Openingstijden stembureaus

Breng uw stem uit in een van de stembureaus in uw gemeente. De stembureaus zijn op 15 maart open van 7:30 uur tot 21:00 uur. Er kunnen ook bijzondere of mobiele stembureaus zijn met andere openingstijden.

Om te stemmen gaat u naar een stembureau in de gemeente waar u woont.

Let op: kijk goed in welke stembureaus u mag stemmen, want misschien kunt u niet in alle stembureaus in uw gemeente terecht. Dit hangt af van het waterschap waarin u woont. Soms is het gebied van een gemeente namelijk verdeeld over meerdere waterschappen. Kijk voor meer informatie op de website van uw gemeente. 

Stembureaus in uw gemeente vinden

U kunt stemmen op 15 maart 2023. Bekijk de stembureaus bij u in de buurt op de website van uw gemeente of op waarismijnstemlokaal.nl.

Vóór de verkiezingen ontvangt u thuis een overzicht met de adressen van alle stembureaus in de gemeente. Op dit overzicht staan ook de stembureaus die extra toegankelijk zijn voor mensen met een lichamelijke beperking. 

Stemmen in uw eigen gemeente met uw stempassen

Bij de verkiezingen kunt u stemmen met uw 2 stempassen en een geldig identiteitsbewijs.

Stemmen in een andere gemeente met uw kiezerspassen

Wilt u in een andere gemeente stemmen dan waar u staat ingeschreven? Dan kunt u 2 kiezerspassen aanvragen; 1 voor de Provinciale Statenverkiezing en 1 voor de waterschapsverkiezing. Dit doet u schriftelijk bij uw gemeente. Of u gaat naar de balie van uw gemeente.

Let op: u kunt met deze kiezerspassen stemmen in een andere gemeente, maar alleen in uw eigen provincie en waterschap.

Stemmen bij verkiezingen als u in het buitenland verblijft

Bent u tijdelijk in het buitenland voor bijvoorbeeld werk, studie of vakantie? Dan kunt u een andere kiezer vragen om voor u te stemmen. Dat heet machtigen.

Toegankelijkheid stembureaus voor mensen met een beperking

Op waarismijnstemlokaal.nl staat welke stembureaus (extra) toegankelijk zijn voor bijvoorbeeld slechtzienden of mensen in een rolstoel. U kunt dit ook navragen bij uw gemeente. 

Wat is er geregeld voor mensen met een beperking?

Alle kiesgerechtigden moeten gebruik kunnen maken van hun kiesrecht. Alle stembureaus moeten daarom toegankelijk zijn voor mensen met een beperking. 

Bij de verkiezingen voor Provinciale Staten kiest u de leden van de Provinciale Staten. 

Informatie over partijen en kandidaten waar u op kunt stemmen

Op de website van uw provincie vindt u informatie over de politieke partijen en kandidaten die meedoen aan de verkiezing. Voor de verkiezingen ontvangt u thuis de kandidatenlijst. Op de websites van de partijen leest u hun plannen.

Wat zijn de Provinciale Staten?

Nederland telt in totaal 12 provincies. Elke 4 jaar kunt u stemmen op een kandidaat van een politieke partij die u de komende 4 jaar vertegenwoordigt in de Provinciale Staten.

De gekozen leden van de Provinciale Staten zijn de volksvertegenwoordigers. Zij vormen het parlement van de provincie. Het aantal zetels in Provinciale Staten hangt af van het aantal inwoners van de provincie. De provincies met het minste aantal inwoners hebben 39 zetels in de Staten. Die met het meeste aantal inwoners 55. 

Taken Provinciale Staten

De leden van Provinciale Staten (statenleden) hebben een aantal belangrijke taken.

1. De Provinciale Staten zijn de volksvertegenwoordigers van de provincie. Zij bepalen het beleid van de provincie op de belangrijkste punten en controleren de Gedeputeerde Staten
2. Ze kiezen de Gedeputeerde Staten. Dat is het dagelijks bestuur van de provincie.
3. Ze beslissen mee over bijvoorbeeld de aanleg van woonwijken, bedrijventerreinen, natuurgebieden en doorgaande wegen en verlenen milieuvergunningen voor bedrijven.
4. Ze kiezen de leden van de Eerste Kamer. 

Provinciale Staten benoemen Gedeputeerde Staten

Verschillende partijen in de Provinciale Staten gaan samenwerken. Net zoals na Tweede Kamerverkiezing, wordt daarna een bestuur gevormd in de provincie. Dit heet het college van Gedeputeerde Staten. Een gedeputeerde is vergelijkbaar met een minister. Een provincie kan minimaal 3 en maximaal 9 gedeputeerden tellen. De voorzitter van het college is de commissaris van de Koning.

Provinciale Staten kiezen leden Eerste Kamer

De verkiezing van de Eerste Kamer vindt eenmaal in de 4 jaar plaats. De volgende verkiezing voor de Eerste Kamer vindt plaats op 30 mei 2023. 

De leden van de Provinciale Staten kiezen dan de leden van de Eerste Kamer. Dat doen zij samen met het kiescollege niet-ingezetenen en de kiescolleges van Bonaire, Sint Eustatius en Saba. Door te stemmen bij de Provinciale Statenverkiezingen heeft u dus ook invloed op de samenstelling van de Eerste Kamer. De Eerste Kamer is belangrijk bij de totstandkoming van wetten. Zo kan zij een wet afkeuren die eerder door de Tweede Kamer is goedgekeurd.

Wat zijn kiescollege Caribisch Nederland en kiescollege niet-ingezetenen?

In Nederland kiezen de leden van Provinciale Staten de Eerste Kamer. De eilanden van Caribisch Nederland maken geen deel uit van een provincie, waardoor de Nederlandse inwoners van de eilanden geen stem hadden in de samenstelling van de Eerste Kamer. Daarom zijn aparte kiescolleges voor Caribisch Nederland opgericht. Zo hebben de Nederlandse inwoners van Bonaire, Sint Eustatius en Saba ook invloed op de samenstelling van Eerste Kamer. Net als de inwoners van Europees Nederland. De leden van deze kiescolleges kiezen – op vergelijkbare wijze als de leden van Provinciale Staten – de Eerste Kamer. Ook voor de Nederlanders die in het buitenland wonen is een apart kiescollege ingericht. De Nederlanders die in het buitenland wonen, kunnen hun stem uitbrengen voor dit kiescollege, en de leden van dit kiescollege kiezen op hun beurt – op vergelijkbare wijze als de leden van Provinciale Staten – de Eerste Kamer.

Taken provincie

In Nederland zijn er 12 provincies. De provincie is een bestuurslaag tussen het Rijk en gemeenten. De provincie heeft verschillende taken: 

1. Indeling van de ruimte: waar woningen mogen worden gebouwd, waar een natuurgebied komt, hoe de (spoor)wegen lopen, waar een industriegebied of windmolens komen. 
2. Natuur en milieu: natuurbeheer, milieu, vergunningverlening, toezicht en handhaving
3. Klimaat en energie: stimuleren en financieren van duurzame energie
4. Openbaar vervoer: zorgen voor bus- en streekvervoer in de hele provincie
5. Infrastructuur: aanleggen en onderhouden van provinciale wegen, fietspaden, bruggen en sluizen 
6. Cultuur en monumentenzorg: erfgoed behouden en beschermen 
7. Economie: zorgen voor een aantrekkelijke provincie voor bedrijven,  en voor meer werkgelegenheid
8. Toezicht op gemeenten en waterschappen: zoals de gemeentelijke begrotingen goedkeuren

Bij de waterschapsverkiezingen stemt u voor het algemeen bestuur van een waterschap. Dit is vergelijkbaar met de gemeenteraad. Het algemeen bestuur bepaalt het beleid van het waterschap en controleert het dagelijks bestuur.

Informatie over partijen en kandidaten waar u op kunt stemmen

Op de website van uw waterschap vindt u informatie over de politieke partijen en kandidaten die meedoen aan de verkiezing. Voor de verkiezingen ontvangt u thuis de kandidatenlijst. Op de websites van de partijen leest u hun plannen.

Taken waterschappen

Nederland telt in totaal 21 21 waterschappen.

Nederland ligt voor een groot deel onder de zeespiegel. Goed waterbeheer is daarom onmisbaar. De 21 waterschappen in Nederland zorgen ervoor dat wij droge voeten houden. En dat we schoon water hebben. Een waterschap wordt ook wel een hoogheemraadschap genoemd. Zij houden zich bezig met:

• Het beheer van dijken en sluizen om Nederland te beschermen tegen overstromingen;
• Het zuiveren van afvalwater;
• Zorgen voor voldoende water. Bijvoorbeeld door water op te slaan bij droogte en water weg te pompen als het veel regent;
• Zorgen dat het water in sloten, rivieren en beken schoon en gezond is voor mens, plant en dier. 

Bestuur van een waterschap

Een waterschap wordt bestuurd door een algemeen bestuur en een dagelijks bestuur. Het algemeen bestuur bestaat uit 18 tot 30 leden. Het grootste deel daarvan wordt gekozen bij verkiezingen. Een deel van het algemeen bestuur is voor vertegenwoordigers van boeren en natuurbelangen. Dit heten geborgde zetels. Zowel het algemeen bestuur als het dagelijks bestuur staat onder leiding van de dijkgraaf of watergraaf.

In de Kieswet staat wie mag stemmen bij de verkiezingen. Dit heet actief kiesrecht. Stemmen is niet verplicht. Sommige mensen mogen niet stemmen.

Voorwaarden om te mogen stemmen

 U mag stemmen voor de Provinciale Statenverkiezingen als u aan de volgende voorwaarden voldoet:

• U bent 18 jaar of ouder;
• U woont in een Nederlandse gemeente;
• U bent niet uitgesloten van het kiesrecht;
• U hebt de Nederlandse nationaliteit.

U mag stemmen voor de waterschapsverkiezingen als u aan de volgende voorwaarden voldoet:

• U bent 18 jaar of ouder;
• U woont in een Nederlandse gemeente;
• U bent niet uitgesloten van het kiesrecht;
• U hebt de Nederlandse nationaliteit of die van een andere EU-lidstaat.
• U ben niet-EU-burger en hebt een geldige verblijfsvergunning.

Meer informatie over wie er mag stemmen bij de verkiezingen leest u op de website van de Kiesraad.

Ik heb een mentor, bewindvoerder of sta onder curatele. Mag ik dan nog zelf stemmen?

Het kiesrecht is een persoonlijk recht dat alleen voor de kiezer is. U mag dus zelf stemmen, ook al is iemand anders uw wettelijke vertegenwoordiger. Als u niet zelf naar het stembureau kunt of wilt komen, beslist u zelf of u iemand wil machtigen.

Kiesrecht voor mensen met een verstandelijke beperking

Ook mensen met een verstandelijke beperking hebben kiesrecht. Zij moeten zelfstandig hun stem uit kunnen brengen. Kiezers met een lichamelijke beperking mogen voor praktische hulp iemand meenemen in het stemhokje.

Uitgesloten van kiesrecht

Een rechter kan bij bepaalde misdaden een gevangene uitsluiten van het kiesrecht. Dit is een bijzondere maatregel bij de opgelegde straf. Deze maatregel wordt niet vaak opgelegd. Mensen die zijn uitgesloten van het kiesrecht ontvangen als er een verkiezing is geen stempassen van hun gemeente. 

Gevangenen of mensen in een huis van bewaring zijn dus niet automatisch uitgesloten van het stemrecht. Zij kunnen alleen meestal niet zelf naar een stembureau, tenzij ze daar apart verlof voor krijgen. Daarom kunnen zij alleen hun stem uitbrengen door iemand anders voor hen te laten stemmen (machtigen). Dit is geregeld in de Kieswet.

Om te kunnen stemmen heeft u 2 stempassen en een identiteitsbewijs nodig. Uw identiteitsbewijs mag maximaal 5 jaar verlopen zijn. U krijgt uw stempassen thuisgestuurd.

U ontvangt uw stempassen thuis

U krijgt 2 persoonlijke stempassen thuisgestuurd: 1 voor de Provinciale Statenverkiezingen en 1 voor de waterschapsverkiezingen. U ontvangt deze uiterlijk woensdag 1 maart 2023.

Met uw stempassen kunt u stemmen in uw gemeente. Als uw gemeente binnen de grenzen van meerdere waterschappen ligt, gelden hier misschien andere regels voor. Bekijk de stembureaus bij u in de buurt op de website van uw gemeente.

Stemmen met stempassen of kiezerspassen

De stempassen hebben echtheidskenmerken en een uniek nummer. Uw stempassen zijn voor het stembureau het bewijs dat u nog niet bij een ander stembureau heeft gestemd.

Als u wilt stemmen in een andere gemeente binnen uw provincie of waterschap, dan kan dit niet met uw stempas. U kunt dan 2 kiezerspassen aanvragen; 1 voor de Provinciale Staten en 1 voor het waterschap. 

Kiezerspassen aanvragen met een formulier

Kiezerspassen kunt u aanvragen met een formulier. U krijgt dit aanvraagformulier gratis bij de balie van uw gemeente, of u kunt het downloaden via de gemeentewebsite. Het ingevulde formulier moet uiterlijk vrijdag 10 maart bij uw gemeente binnen zijn.

Kiezerspassen aanvragen aan de balie

U kunt kiezerspassen ook aan de balie van uw gemeente aanvragen. U heeft hierbij uw identiteitsbewijs nodig, of een kopie daarvan. U kunt een kiezerspas aanvragen tot dinsdag 14 maart 12.00 uur.

Geen stempas ontvangen of kwijt

Heeft u geen stempassen ontvangen of bent u uw stempassen kwijt? Vraag dan zo snel mogelijk nieuwe stempassen aan bij uw gemeente.

Stemmen na verhuizing naar een andere gemeente

Verhuist u in verkiezingstijd naar een andere provincie of naar een gebied van een ander waterschap? Dan kan het zijn dat u nog niet kunt stemmen voor uw nieuwe provincie en waterschap. Het adres waarop u op de dag van kandidaatstelling officieel staat ingeschreven, bepaalt waar u kunt stemmen. Bij deze verkiezingen voor de Provinciale Staten en waterschappen is de dag van kandidaatstelling 30 januari 2023. U krijgt uw stempassen thuisbezorgd op het adres waar u op deze datum staat ingeschreven.

Identiteitsbewijzen waarmee u kunt stemmen

Om te kunnen stemmen heeft u een stempas en een identiteitsbewijs nodig. U kunt een van deze identiteitsbewijzen meenemen:

• een paspoort;
• identiteitskaart;
• of rijbewijs uit Nederland.

Kiezers met een dubbele nationaliteit kunnen zich ook identificeren met:

• een paspoort, identiteitskaart of rijbewijs uit een EER-land;
• een paspoort of identiteitskaart uit Zwitserland.

Voor de waterschapsverkiezing mag u zich ook legitimeren met een vreemdelingendocument.

Stemmen met een verlopen paspoort of ID-bewijs

Uw identiteitsbewijs mag maximaal 5 jaar verlopen zijn. Bij ‘geldig tot’ moet 16 maart 2018 staan of een datum daarna.

Heeft u geen identiteitsbewijs of is dit meer dan 5 jaar verlopen? En kunt u niet meer op tijd een nieuw identiteitsbewijs aanvragen? Dan kunt u iemand anders vragen om voor u te stemmen. Vraag hiervoor een formulier aan bij uw gemeente. U en de persoon die voor u gaat stemmen, vullen het formulier in. Lever het formulier uiterlijk vrijdag 10 maart in bij uw gemeente.

Identiteitsbewijs gestolen of kwijt

Is uw identiteitsbewijs gestolen of bent u het kwijt? Met een verklaring van vermissing, afgegeven door de gemeente, kunt u toch stemmen. Neem dan ook een pasje met uw foto mee. Bijvoorbeeld een gepersonaliseerde OV-chipkaart.

Heeft u geen stempassen ontvangen? Of bent u uw stempassen kwijt? Vraag dan zo snel mogelijk nieuwe stempassen aan bij uw gemeente. Dit kan met een formulier, of aan de balie van uw gemeentehuis.

U krijgt 2 persoonlijke stempassen thuisgestuurd: 1 voor de Provinciale Statenverkiezingen en 1 voor de waterschapsverkiezingen. U ontvangt deze uiterlijk woensdag 1 maart 2023.

Nieuwe stempassen aanvragen

U krijgt deze formulieren gratis bij de balie van uw gemeente, of u kunt ze downloaden via de gemeentewebsite. Het formulier moet uiterlijk vrijdag 10 maart binnen zijn bij de gemeente. 

Aan de balie in het gemeentehuis kunt u tot dinsdag 14 maart 12.00 uur terecht. Daarna is het niet meer mogelijk om nieuwe stempassen aan te vragen.

Neem uw 2 stempassen en een geldig identiteitsbewijs mee naar het stembureau. Op het stembureau ontvangt u 2 stembiljetten. In een stemhokje kleurt u het rondje in voor de naam van de persoon op wie u wilt stemmen. Dat doet u op beide stembiljetten.

Uw stem uitbrengen op het stembureau

Op het stembureau laat u uw stempassen en een geldig identiteitsbewijs zien. Als alles in orde is, krijgt u 2 stembiljetten en een rood potlood. Deze neemt u mee in het stemhokje. U kleurt het rondje in voor de naam van de persoon op wie u wilt stemmen. Dat doet u op beide stembiljetten.

Let op: kijk goed bij welk stembureau u mag stemmen. Misschien kunt u niet in álle stembureaus in uw gemeente stemmen. Dit hangt af van het waterschap waarin u woont. Soms is het gebied van een gemeente namelijk verdeeld over meerdere waterschappen. Kijk voor meer informatie op de website van uw gemeente.

Vouw de stembiljetten zo op dat niemand uw keuze kan zien. Hierna stopt u de stembiljetten in de hiervoor bestemde stembussen. Er is 1 stembus voor de Provinciale Statenverkiezingen en 1 voor de waterschapsverkiezingen. 

De stemming is geheim. De stemhokjes in het stembureau staan zo, dat niemand kan zien op wie u stemt. Alleen mensen met een lichamelijke beperking mogen hulp krijgen in het stemhokje.

Bekijk en lees de stappen (in beeld en tekst).

Blanco stem bij verkiezingen

Wilt u geen kandidaat kiezen maar wel gebruik maken van uw stemrecht? Dan kunt u een blanco stem uitbrengen. U gaat dan wel naar het stembureau, maar kiest geen kandidaat. U vult dus niets in op het stembiljet.

Uw blanco stem heeft alleen een symbolische betekenis en geen invloed op de zetelverdeling. Een blanco stem of een niet-uitgebrachte stem gaat dus niet naar de grootste partij. Een blanco stem telt wel voor de opkomst van de verkiezing.

Verkeerd ingevuld stembiljet of vergissing

U kunt 1 kandidaat per stembiljet kiezen door het bijbehorende vakje rood te kleuren. Als u meerdere vakjes inkleurt of iets op het stembiljet tekent of kleurt, is uw stembiljet ongeldig. Uw stem telt dan alleen mee voor de berekening van de opkomst.

Heeft u per ongeluk uw stembiljet ongeldig gemaakt of heeft u zich vergist? Dan mag u 1 keer een nieuw stembiljet vragen aan de leden van het stembureau.

Mag ik een selfie maken in het stemhokje?

U hoeft aan niemand te laten weten wat u stemt. Ook niet door het maken van een foto. Niemand mag u daartoe dwingen. Als u dat zelf wilt, mag u een selfie (‘stemfie’) maken, op voorwaarde dat u het stemgeheim van andere kiezers respecteert en hen niet hindert bij het uitbrengen van hun stem.

Hoe weet ik op wie ik kan stemmen? En wat hun partij wil voor mijn provincie en waterschap?

U krijgt voor de verkiezingen een overzicht met kandidaten thuisgestuurd. Via de website van de gemeente vindt u informatie over de partijen en kandidaten die deelnemen aan de verkiezingen. In verkiezingstijd voeren de kandidaten en de politieke partijen campagne. In de media maar ook op de websites van de partijen leest u meer over hun verkiezingsprogramma. Sommige provincies en waterschappen hebben een stemhulp/stemwijzer beschikbaar om u te helpen uw keuze te maken. Kijk hiervoor op de websites van uw provincie en waterschap.

Kunt u niet stemmen omdat u bijvoorbeeld ziek bent of op vakantie in het buitenland? Dan kunt u iemand anders vragen om voor u te stemmen. Dit heet machtigen.

Let op: een kiezer mag alleen uit zichzelf iemand anders machtigen. U mag niet andere kiezers benaderen met het verzoek voor hen te stemmen. Dat heet ook wel ronselen van volmachten en dat is strafbaar.

2 manieren om iemand anders te vragen om voor u te stemmen (machtigen)

U kunt op 2 manieren iemand vragen om voor u te stemmen:

1. via uw stempassen (onderhandse volmacht)
2. via een machtigingsformulier (schriftelijke volmacht)

U mag zelf kiezen wie u machtigt. De persoon die voor u stemt (de gemachtigde) moet:

• kiesgerechtigd zijn;
• uw stem tegelijk met zijn eigen stem uitbrengen.

1. Iemand machtigen via uw stempassen

Iemand machtigen via uw stempas kunt u bijvoorbeeld doen als u ziek bent op de dag dat u wilt stemmen. 

De persoon die voor u stemt (de gemachtigde) moet:

• kiesgerechtigd zijn;
• in dezelfde gemeente als u wonen. Als de persoon die voor u stemt (de gemachtigde) niet in uw gemeente woont dan kunt u een machtigingsformulier (zie hieronder) invullen.
• uw stem tegelijk met de eigen stem uitbrengen.

Iemand machtigen via uw stempas werkt zo:

• U vult de achterkant van uw stempassen in. Doe dit samen met degene die u wilt machtigen, dan weet u zeker dat u de juiste persoon machtigt. 
• Geef de gemachtigde uw stempassen en een kopie van uw identiteitsbewijs mee. Dit mag ook een goed leesbare foto van uw identiteitsbewijs op een mobiele telefoon of tablet zijn. 
• De gemachtigde laat (de kopie van) uw identiteitsbewijs zien op het stembureau. De gemachtigde moet ook het eigen identiteitsbewijs laten zien. 

De gemachtigde kan uw stem alleen tegelijk met den eigen stem uitbrengen. Een gemachtigde kan per verkiezing voor maximaal 2 andere personen stemmen.

2. Iemand machtigen via een machtigingsformulier (schriftelijke volmacht)

U kunt ook een andere kiezer machtigen om voor u te stemmen via een machtigingsformulier. Dit heet een schriftelijke volmacht. 

U kunt hiervoor een formulier ‘verzoek om bij volmacht te stemmen’ ophalen bij uw gemeente. Of downloaden op de website van de gemeente. Lever het formulier  uiterlijk vrijdag 10 maart in bij de gemeente.

Met een schriftelijke volmacht kunt u iemand uit dezelfde gemeente of een andere gemeente machtigen om voor u te stemmen.
Een schriftelijke volmacht kunt u bijvoorbeeld gebruiken als:

• u op de dag dat u kan stemmen, niet in uw gemeente bent. Bijvoorbeeld omdat u op vakantie bent of omdat u vanwege uw werk in het buitenland zit;
• u geen kopie van uw identiteitsbewijs mee kunt geven. Bijvoorbeeld omdat uw identiteitsbewijs langer dan 5 jaar verlopen is en u niet meer op tijd een nieuw identiteitsbewijs kunt aanvragen.

De persoon die voor u stemt (de gemachtigde) moet:

• kiesgerechtigd zijn;
• in dezelfde provincie of hetzelfde waterschap als u wonen;
• uw stem tegelijk met zijn eigen stem uitbrengen.

Iemand machtigen met een machtigingsformulier werkt zo:

• U en de persoon die voor u gaat stemmen (de gemachtigde) vullen het formulier in. Laat eerst degene die u wilt machtigen het formulier invullen voordat u dat zelf doet. Zo weet u zeker dat u de juiste persoon machtigt.
• U kunt het formulier tot en met vrijdag 10 maart inleveren bij uw gemeente.
• De gemachtigde ontvangt een volmachtbewijs waarmee deze voor u kan stemmen. Als de gemeente het volmachtbewijs heeft goedgekeurd, kan het volmachtbewijs niet meer worden ingetrokken.
• De gemachtigde neemt het schriftelijke volmachtbewijs mee naar het stembureau. U hoeft geen kopie van uw identiteitsbewijs mee te geven. De gemachtigde kan uw stem alleen tegelijk met de eigen stem uitbrengen.

Ik wil iemand machtigen, maar ik kan geen handtekening zetten

Wilt u iemand machtigen, maar kunt u geen handtekening zetten en staat op uw identiteitsdocument “niet in staat tot tekenen”? Dan kunt u iemand machtigen om voor u te stemmen zonder handtekening.

U hoeft de schriftelijke volmacht of de machtiging via uw stempassen dan niet te ondertekenen. De gemeente of het stembureau controleert of de opmerking ”niet in staat tot tekenen’’ ook in uw identiteitsdocument staat. Als dat zo is, kan iemand anders voor u stemmen.

Lees meer over wat er geregeld is voor mensen met een beperking.  

Voor hoeveel mensen mag ik met een volmacht gaan stemmen?

U mag per verkiezing voor maximaal 2 andere kiezers een stem bij volmacht uitbrengen. Dit kan alleen tegelijk met het uitbrengen van uw eigen stem. U krijgt dus maximaal 6 stembiljetten mee in het stemhokje (als u voor de Provinciale Statenverkiezing én de waterschapsverkiezing stemt en u voor beide verkiezingen 2 volmachten heeft). 

Ronselen van volmachten is strafbaar

Een kiezer mag alleen uit zichzelf een volmacht geven. Het is strafbaar om aan een kiezer te vragen een volmacht te verlenen. Dat heet ook wel ronselen van volmachten.

Bent u tijdelijk in het buitenland voor bijvoorbeeld werk, studie of vakantie? En staat u nog ingeschreven bij een Nederlandse gemeente of de openbare lichamen Bonaire, Sint Eustatius of Saba? Dan kunt u iemand anders vragen om voor u te stemmen. Dit kan voor alle verkiezingen.   

Stemmen als u in het buitenland ingeschreven staat

Woont u in het buitenland (waaronder Aruba, Curaçao en Sint Maarten)? En staat u niet meer ingeschreven bij een Nederlandse gemeente of de openbare lichamen Bonaire, Sint Eustatius of Saba? Dan kunt u niet stemmen voor de verkiezingen voor de Provinciale Staten en de waterschappen.

Stemmen als uitgezonden militair in het buitenland

Bent u als Nederlandse militair (tijdelijk) uitgezonden naar het buitenland? Dan kunt u iemand anders vragen om voor u te stemmen via een machtigingsformulier (schriftelijke volmacht). 

Wilt u een andere kiezer machtigen om voor u te stemmen? Vul dan de achterkant van uw stempassen in en onderteken deze. Laat de persoon die voor u gaat stemmen de achterkant van uw stempassen ook ondertekenen. Deze persoon neemt uw stempassen en een kopie van uw identiteitsbewijs mee. Dat mag ook een goed leesbare afbeelding van uw identiteitsbewijs zijn op een smartphone of tablet.

Veilige kopie maken met KopieID-app

Met de app KopieID van de Rijksoverheid maakt u op een veilige manier een kopie van uw identiteitsbewijs. U kunt dan de foto en het burgerservicenummer (BSN) onleesbaar maken.

Let op: kijk goed op uw ID-bewijs waar uw BSN staat. Dit nummer kan zich ook bevinden in een (machineleesbare) strook onderaan het document. Maak ook daar uw BSN onleesbaar. Uw naam, geboortedatum, handtekening en de geldigheidsduur van het document zijn nodig voor de identificatie. Deze gegevens mag u dus niet onleesbaar maken.

Zie verder: Hoe maak ik met de KopieID-app een veilige kopie van mijn identiteitsbewijs?

Ronselen van volmachten wil zeggen dat iemand steeds kiezers vraagt of op een andere manier kiezers benadert om hun stempas (of stempassen) te ondertekenen en af te geven (onderhandse volmacht). Dat is strafbaar.

Kiezer moet het zelf vragen

Het initiatief om een zogenoemde volmacht te verlenen ligt altijd bij de kiezer en niet bij de gemachtigde. Dit betekent dat de kiezer zelf iemand anders moet vragen om voor de kiezer te stemmen.

Omkopen of dwingen is ook strafbaar

Het is ook strafbaar om een kiezer om te kopen via een gift of een belofte. Of om de kiezer op een andere manier te dwingen om een volmacht af te geven.

Aangfite doen bij de politie

Denkt u dat er stemmen worden geronseld? Doe hiervan aangifte bij de politie.

Alle kiesgerechtigden moeten gebruik kunnen maken van hun kiesrecht. Alle stembureaus moeten daarom toegankelijk zijn voor mensen met een beperking. Alleen voor mobiele stembureaus en stembureaus op het station gelden minder strenge eisen.

Voor mensen in een rolstoel is er minstens 1 stemhokje met een verlaagd schrijfblad. Kiezers met een lichamelijke beperking mogen voor praktische hulp iemand meenemen in het stemhokje. 

Sommige stembureaus zijn extra toegankelijk voor mensen met een beperking. Op de website van de gemeente of op waarismijnstemlokaal.nl kunt u nagaan waar die stembureaus zijn.

Mobiele stembureaus zijn niet altijd toegankelijk

Mobiele stembureaus hoeven niet aan alle eisen voor toegankelijkheid te voldoen. Voor stembureaus op bijvoorbeeld stations is het niet verplicht om een parkeerplaats in de buurt te hebben. Als het niet lukt om alle stembureaus in een gemeente toegankelijk te maken, dan moet het college van Burgemeester en Wethouders van die gemeente de gemeenteraad daarover informeren.

Hulp voor kiezers met een lichamelijke beperking

Kunt u door een lichamelijke beperking niet zelfstandig stemmen? Dan mag u hulp krijgen in het stemhokje. Bijvoorbeeld als u slechtziend of blind bent of de ziekte van Parkinson heeft. U kunt zelf iemand meenemen om te helpen, of een stembureaulid om hulp vragen. 

Zie ook: Kiezers met een beperking: Wat is er voor u geregeld in het stemlokaal?

Stemmen met een visuele beperking

In alle stembureaus hangt een vergrote kandidatenlijst. Daarnaast moet in elk geval 1 leesloep aanwezig zijn, die de tekst op het stembiljet vergroot. Ook moet in het stemhokje goede verlichting zijn. Sommige gemeenten hebben een speciale mal met audio-ondersteuning voor kiezers met een visuele beperking. Op de website van de gemeente of op waarismijnstemlokaal.nl kunt u opzoeken welke stembureaus een stemmal hebben.

Ik heb een (licht) verstandelijke beperking. Hoe kan ik stemmen?

Heeft u hulp nodig? Dan kunt u buiten het stemhokje uitleg krijgen van iemand van het stembureau. Dus niet in het stemhokje, want niemand mag meekijken als u stemt. Op de website stemjijook.nl leest u stap voor stap hoe stemmen werkt.

In sommige gemeenten zijn bijeenkomsten waar u vóór de verkiezingen kunt oefenen met stemmen. Wilt u meedoen aan zo’n bijeenkomst? Neem dan contact op met uw gemeente.

Algemene volmacht voor iemand met verstandelijke beperking

Heeft u een algemene volmacht om voor iemand met een verstandelijke beperking te handelen? Deze volmacht geldt niet voor verkiezingen. Het stembureau accepteert deze dus niet. 

Wel kan de kiezer met een verstandelijke beperking u machtigen om voor hem of haar te stemmen via de stempassen of via een machtigingsformulier.  De persoon die niet kan stemmen, moet dit uit zichzelf aan u vragen. Diegene moet de volmacht zelf ondertekenen.

Als de stembureaus gesloten zijn, tellen de leden van elk stembureau de stemmen die in de stembussen zitten. U mag hiernaar komen kijken. De voorzitter van het stembureau zorgt ervoor dat het tellen goed verloopt.

Gemeenten kunnen kiezen uit twee manieren van tellen: centraal tellen of decentraal tellen.

• Decentraal tellen: op de avond van de stemming tellen de stembureaus de stemmen per lijst (partij) én per kandidaat. De volgende dag controleert het gemeentelijk stembureau tijdens een openbare zitting de processen-verbaal van alle stembureaus. Bij (vermoedelijke) fouten telt het gemeentelijk stembureau de stemmen van dat stembureau geheel of gedeeltelijk opnieuw. Het corrigeert daarbij eventuele fouten.
• Centraal tellen: op de avond van de stemming tellen de stembureaus alleen de stemmen per lijst (partij). De stemmen per kandidaat worden dan nog niet geteld. Het gemeentelijk stembureau telt de volgende dag tijdens een openbare zitting de stemmen per lijst (partij) én per kandidaat.

Tellen van de stemmen

Op 15 maart 2023 om 21.00 uur sluiten alle stembureaus voor de verkiezingen. Daarna tellen de mensen van het stembureau het aantal:

• Geldige stemmen;
• Stemmen per lijst (politieke partij);
• Stemmen per kandidaat (als er decentraal wordt geteld, zie hierboven);
• Blanco stemmen;
• Ongeldige stemmen.

Ongeldige stemmen

Een stem is bijvoorbeeld ongeldig als er meer dan 1 witte stip rood is gemaakt. Of als er aantekeningen op staan waardoor de teller kan lezen wie de kiezer is.

Mag ik aanwezig zijn bij het tellen van de stemmen?

Het tellen van de stemmen is openbaar. U mag daarbij aanwezig zijn. Ook de media mogen aanwezig zijn bij het tellen van de stemmen.

U mag het telproces niet hinderen. Het tellen wordt uitsluitend verricht door leden van het stembureau en tellers die zijn benoemd of aangewezen door de gemeente. U mag niet zelf meetellen of anderszins helpen.

Komt u kijken bij het tellen in het stembureau? Geef elkaar de ruimte.

Na het tellen van de stemmen maakt het stembureau een proces-verbaal op. Mag ik daar foto’s van maken?

U mag een foto maken van het proces-verbaal met daarop de ingevulde aantallen. Dit mag pas nadat het proces-verbaal is ondertekend door de leden van het stembureau. Er mogen geen foto’s gemaakt worden van de handtekeningen van de leden van het stembureau.

Stemmen die geteld worden

De tellers telden het aantal:

• Stempassen en volmachten;
• Stemmen per lijst (politieke partij);
• Stemmen per kandidaat; 
• Blanco stemmen;
• Ongeldige stemmen.

Ongeldige stemmen

Een stem is bijvoorbeeld ongeldig als er meer dan 1 vakje rood is gemaakt. Of als er aantekeningen op staan waardoor de teller kan lezen wie de kiezer is.

Mag ik aanwezig zijn bij het tellen van de stemmen?

Het tellen van de stemmen is openbaar. U mag daarbij aanwezig zijn. Ook de media mogen aanwezig zijn bij het tellen van de stemmen.

U mag het telproces niet hinderen. Het tellen wordt uitsluitend verricht door leden van het stembureau en tellers die zijn benoemd of aangewezen door de gemeente. U mag niet zelf meetellen of anderszins helpen.

Komt u kijken bij het tellen in het stembureau? Geef elkaar de ruimte.

Na het tellen van de stemmen maakt het stembureau een proces-verbaal op. Mag ik daar foto’s van maken?

U mag een foto maken van het proces-verbaal met daarop de ingevulde aantallen. Dit mag pas nadat het proces-verbaal is ondertekend door de leden van het stembureau. Er mogen geen foto’s gemaakt worden van de handtekeningen van de leden van het stembureau.

De vaststelling van de uitslag gebeurt per verkiezing, in een aantal stappen.

1. Na het sluiten van de stembureaus op 15 maart 21.00 uur, worden alle stemmen geteld. De leden van het stembureau tellen dan eerst het aantal toegelaten kiezers (de stempassen, kiezerspassen en volmachten). Daarna tellen ze de stembiljetten. In sommige gemeenten tellen de stembureaus alleen de totalen van de stemmen die per partij zijn uitgebracht. Ze tellen dan dus nog niet hoeveel stemmen er op elke kandidaat zijn uitgebracht. Dat doet het gemeentelijk stembureau de volgende dag. Dit heet centrale stemopneming.
   Het stembureau legt de uitslag vast in een verslag. Dit heet een proces-verbaal.  Let op: de uitslag die op basis van deze eerste telling bekend wordt gemaakt, is een voorlopige uitslag.
2. Op donderdag 16 maart (en soms ook op vrijdag 17 maart) houdt het gemeentelijk stembureau een openbare zitting. Daar controleert het gemeentelijk stembureau alle processen-verbaal van de stembureaus in de gemeente. Als er fouten in staan, telt het gemeentelijk stembureau opnieuw. In gemeenten waar een centrale stemopneming wordt gehouden, voert het gemeentelijk stembureau geen controle uit, maar telt het alle stemmen op lijst- en kandidaatsniveau.
   Aan het einde van de zitting stelt het gemeentelijk stembureau de uitkomst van de verkiezingen binnen de gemeente vast.
3. Bij Provinciale Statenverkiezingen in provincies met meerdere kieskringen (Gelderland, Noord-Holland, Zuid-Holland, Noord-Brabant en Limburg) stelt het hoofdstembureau de uitslag op kieskringniveau vast op maandag 20 maart. In provincies die uit 1 kieskring bestaan en bij waterschapsverkiezingen gaan de uitslagen van de gemeenten meteen naar het centraal stembureau.
4. Het centraal stembureau voert een aantal controles uit. Als er nog fouten zijn overgebleven in een of meer processen-verbaal, geeft het centraal stembureau het gemeentelijk stembureau de opdracht om die fouten te corrigeren.
5. Zo snel mogelijk, maar niet eerder dan donderdag 23 maart 2023, stelt het centraal stembureau de definitieve uitslag van de verkiezing vast.
6. Per woensdag 29 maart treden de zittende leden van de Provinciale Staten en het algemeen bestuur van de waterschappen af. Die dag is ook de eerste vergadering van de nieuwgekozen leden van de Provinciale Staten en de nieuwgekozen leden van het algemeen bestuur van de waterschappen.

Kan iedereen zich aanmelden om op een stembureau te werken?

Ja, als u op de dag van de verkiezingen 18 jaar of ouder bent, kunt u zich aanmelden om als stembureaulid of teller op een stembureau te werken. Ook als u dat werk nog nooit eerder heeft gedaan.

Om het werk te kunnen doen, moet u de Nederlandse taal goed beheersen (u hoeft niet de Nederlandse nationaliteit te hebben). Verder moet u nauwkeurig, behulpzaam en stressbestendig zijn. Ook moet u lichamelijk in staat zijn om een lange werkdag te maken. 

De gemeente doet de werving en selectie van stembureauleden.

Heb ik een bepaalde opleiding nodig om op een stembureau te werken?

U heeft geen opleiding nodig om op het stembureau te mogen werken. Ter voorbereiding op uw taken als stembureaulid of teller moet u wel een training volgen bij de gemeente. Voor meer informatie over hoe dat precies werkt, kunt u contact opnemen met uw gemeente.

Wat doet een lid van het stembureau?

Als lid van het stembureau kunt u verschillende taken uitvoeren. Per gemeente kan de verdeling van de taken iets verschillen. Medewerkers van een stembureau krijgen vooraf een gratis training van de gemeente.

• U controleert de identiteit van de kiezer aan de hand van een identiteitsdocument;
• U neemt de stempas in ontvangst en controleert de echtheid;
• U controleert of het stempasnummer voorkomt in het register van ongeldige stempassen;
• U deelt een stembiljet uit;
• U ziet erop toe dat de kiezer het stembiljet in de bus doet;
• U geeft hulp of uitleg aan kiezers die daarom vragen;
• U verwelkomt kiezers in het stemlokaal.

Kan ik zelf kiezen welke taken/rol ik oppak als lid van een stembureau?

De gemeente waar u zich aanmeldt, bepaalt wie welke taken in het stembureau uitvoert. 

Hoeveel uur per dag werkt een stembureaulid?

De stembureaus zijn op de dag van de verkiezing voor het publiek geopend van 7.30 uur tot 21.00 uur. Daarna vindt de telling plaats. Dit duurt totdat de telling klaar is. Het aantal uren dat u actief bent, is afhankelijk van de gemeente waarin u werkt. Per gemeente verschilt dat. Veel gemeenten werken bijvoorbeeld in twee ploegen.

U kunt er het beste rekening mee houden dat u een groot deel van de dag op het stembureau zult zijn. Meer informatie hierover vindt u vaak op de website van de gemeente van uw keuze.

Zijn er ook pauzes?

Ja. Meestal bespreken stembureauleden met elkaar wie wanneer pauze kan nemen. Zo zorgt u er samen voor dat er altijd genoeg stembureauleden in het stemlokaal zijn.

Wordt er gezorgd voor lunch en avondeten?

Vaak zorgen gemeenten daarvoor of krijgt u een eetvergoeding. Wilt u weten hoe dat is geregeld in de gemeente van uw keuze? Neem dan contact op met deze gemeente.

Krijg ik als stembureaulid ook een training?

Alle stembureauleden krijgen voordat hun werkzaamheden beginnen een gratis training of instructie. Ze krijgen dan uitleg over de werkzaamheden en situaties die ze tijdens de verkiezingsdag tegen kunnen komen. Het is verplicht om deze training te volgen.

Wat houdt het werk van een teller in?

Als teller helpt u mee met het tellen van de stemmen. De voorbereiding van de telling en de telling zelf starten bij het sluiten van de stembussen op woensdag 15 maart 2023 om 21.00 uur.

De telling is klaar nadat alle stemmen zijn geteld en als de gemeente langs is geweest om de stembus met getelde stemmen op te halen. Afhankelijk van het aantal uitgebrachte stemmen kan dit een aantal uur duren.

Een aantal gemeenten tellen op woensdagavond 15 maart 2023 alleen de stemmen per lijst. Op donderdag 16 maart 2023 worden dan, op een centrale plek, de stemmen op lijst- en kandidaatniveau geteld. In die gemeente kunt u als teller ook op donderdag meehelpen. 

Krijg ik als teller ook een training?

Tellers krijgen op de avond zelf instructie van de voorzitter van het stembureau. Bij sommige gemeenten volgt u van tevoren al een training zodat u zich goed kunt voorbereiden.

Kan ik mijn werkgever vragen of ik onder werktijd op een stembureau mag werken?

Bij sommige werkgevers kunt u het werk op een stembureau onder werktijd doen. Andere werkgevers geven aan dat u hiervoor een vrije dag kunt opnemen. Vraag bij uw werkgever na wat in uw situatie van toepassing is.

Krijg ik als lid van een stembureau of teller een vergoeding?

Ja, u krijgt voor het werken op het stembureau een vergoeding. De hoogte van die vergoeding hangt af van uw rol en taken in het stembureau en verschilt per gemeente. Voor een stembureaulid gaat het vaak om een bedrag tussen de € 100 en € 150. Voor tellers vaak om een bedrag van € 40. De vergoeding is niet belastingvrij, maar wordt meegerekend bij de inkomstenbelasting. Wilt u exacte informatie over de vergoedingen in de gemeente van uw keuze? Kijk dan op de website van de gemeente, of vraag het na bij de gemeente.

Hoe en wanneer krijg ik de vergoeding?

Hierover ontvangt u meer informatie van de gemeente waar u zich aanmeldt.

Ik doe het werk op een stembureau graag belangeloos. Kan ik ook afzien van een vergoeding?

U kunt hierover het beste contact opnemen met de gemeente waar u zich wilt aanmelden.

Hoe meld ik mij aan om stembureaulid te worden?

Bent u 18 jaar of ouder en wilt u bij de verkiezingen voor Provinciale Staten en de waterschapsverkiezingen uw steentje bijdragen? U kunt zich rechtstreeks bij de gemeente van uw keuze aanmelden als stembureaulid. Neem hiervoor contact op met de gemeente van uw keuze.

Het kan zijn dat de gemeente van uw keuze ondertussen voldoende stembureauleden heeft. U kunt dan contact opnemen met een buurgemeente om te vragen of zij nog stembureauleden nodig hebben. 

Kan ik mij opgeven bij een andere gemeente dan waar ik woon? 

U kunt zich in elke gemeente aanmelden om op een stembureau te werken. U kunt dus bijvoorbeeld ook kiezen voor de gemeente waar u werkt, of in een gemeente in de buurt van uw woonplaats, als die extra stembureauleden zoekt.

Er zijn verkiezingen voor de Tweede Kamer, Eerste Kamer, Provinciale Staten, waterschappen, gemeenteraden en het Europees Parlement. De Europese verkiezingen zijn elke 5 jaar, alle andere verkiezingen elke 4 jaar.

Wanneer zijn de verkiezingen?

Een overzicht van de eerstvolgende verkiezingen vindt u op de website van de Kiesraad. Tijdens de verkiezingen is het Informatiepunt Verkiezingen actief. Heeft u nu een vraag over de verkiezingen? Bel of mail dan naar de Kiesraad. Het informatiepunt is te bereiken op werkdagen tussen 09.00 en 17.00 uur op nummer 070 - 426 7329 of via e-mail Informatiepunt@kiesraad.nl.

Soorten verkiezingen

In Nederland vinden de volgende verkiezingen plaats:

Tweede Kamerverkiezingen

Bij een verkiezing voor de Tweede Kamer kiezen Nederlanders de leden van de Tweede Kamer.

Eerste Kamerverkiezingen

Bij een verkiezing voor de Eerste Kamer kiezen de leden van de Provinciale Staten, het kiescollege niet-ingezetenen en de leden van de kiescolleges van Caribisch Nederland, de leden van de Eerste Kamer.

Provinciale Statenverkiezingen

Bij een verkiezing voor de Provinciale Staten kiezen inwoners van de provincie de leden van Provinciale Staten.

Waterschapsverkiezingen

Bij een waterschapsverkiezing kiezen de inwoners van een waterschap de leden van het algemeen bestuur van het waterschap.

Gemeenteraadsverkiezingen

Bij een gemeenteraadsverkiezing kiezen de inwoners de gemeenteraadsleden.

Europese verkiezingen

Bij een verkiezing van het Europees Parlement kiezen de kiesgerechtigde inwoners van Nederland de Nederlandse leden van het Europees Parlement.

Iedereen kan een politieke partij beginnen. Hiervoor hoeft u niet de Nederlandse nationaliteit te hebben en is er geen leeftijdsgrens. 

Registreren politieke partij

Om onder een bepaalde (partij)naam aan verkiezingen te kunnen meedoen, moet u uw partij laten registeren. U kunt uw politieke partij laten registreren bij het centraal stembureau. Er zijn verschillende centrale stembureaus:

• Kiesraad

  Voor verkiezingen Eerste en Tweede Kamer en het Europees Parlement.

• Centrale stembureaus van gemeenten, provincies of waterschappen

  Voor verkiezingen van gemeenteraad, Provinciale Staten of Waterschappen.

Kosten registratie politieke partij

Registratie kost:

• € 450 bij verkiezingen voor de Tweede Kamer;
• € 225 bij verkiezingen voor de Provinciale Staten en waterschappen;
• € 112,50 bij verkiezingen voor de gemeenteraad.

Vereniging met rechtsbevoegdheid

Voor registratie van een politieke partij is nodig dat de partij een vereniging is met volledige rechtsbevoegdheid. Dat betekent dat u:

• eerst een notariële akte moet opstellen waarin u de officiële oprichting vastlegt. In deze akte worden ook de statuten van de partij opgenomen.
• uw partij moet inschrijven in het Handelsregister van de Kamer van Koophandel (KvK).

Blanco lijst

U kunt ook met een blanco lijst aan de verkiezingen deelnemen. In dat geval is registratie van een partij niet nodig. Er staat dan op het stembiljet geen (partij)naam boven de kandidatenlijst, maar alleen een nummer.

Meer informatie oprichten politieke partij

De regels voor de oprichting van een politieke partij staan in de Kieswet. U kunt voor informatie ook terecht bij de Kiesraad.